بررسی نحوه تامین مالی بمنظور توسعه و اشتغالزایی در بخش کشاورزی

همایش ملی تامین مالی: بستری برای رونق تولید

بررسی نحوه تامین مالی بمنظور توسعه و اشتغالزایی در بخش کشاورزی

1.ابراهیم پاینده نجف آبادی (رئیس هیئت مدیره موسسه دنیای کسب و کار موفق)

2.دنیا عین علی ورنوس فادرانی (مدیر عامل موسسه دنیای کسب و کار موفق)

چکیده:

این پژوهش با هدف بررسی نحوه تامین مالی بمنظور توسعه و اشتغالزایی در بخش کشاورزی به اجرا در آمده است. روش گردآوری داده ها، روش اسناد کاوی و مراجعه به بانکهای اطلاعاتی و روش تحلیل داده ها از نوع استنباطی می باشد. نتایج این پژوهش نشان میدهد که بخش کشاورزی نقش موثری در دگرگونی ساختاری هر کشور برای حرکت سریع تر به سوی توسعه ایفا میکند. در هر شرایطی توسعه ی بخش کشاورزی پیش شرط توسعه ی اقتصادی کشور است و تا زمانی که موانع توسعه ی این بخش برطرف نشود سایر بخش ها نیز به شکوفایی، رشد و توسعه دست نخواهند یافت، لذا بایستی که سرمایه گذاری در این بخش افزایش یابد. با توجه به اینکه کشاورزان به دلیل نداشتن سرمایه ی کافی توانایی خرید نهاده ها و فن آوری جدید مانند ماشین آلات و سیستم های آبیاری را ندارند، پس به منبع دیگری نیاز دارند تا بتوانند تسهیلات لازم را برای تغییر در فن آوری برای کشاورزی فراهم کنند. بنابراین راه های تامین مالی در بخش کشاورزی حائز اهمیت است.

واژه های کلیدی: تامین مالی، توسعه کشاورزی، اشتغالزایی در کشاورزی.

1-مقدمه

سرمایه به لحاظ قابلیت تبدیل آن به دیگر عوامل در فرآیند تولید نقش بسیار با اهمیتی داد با بکارگیری صحیح سرمایه میتوان نیروی انسانی مناسب را در اختیار گرفت. موفقیت بنگاه ها و واحدهای اقتصادی منوط به بهره گیری از تکنولوژی پیشرفته است که تنها از طریق سرمایه و ترکیب مناسب آن با دیگر عوامل تولید قابل دستیابی است سرمایه امکان بکارگیری نهاده های کافی و مناسبی را به تولید کنندگان می دهد، همچنین تحقیقات علمی و استفاده از نتایج آن که شالوده رقابت در جهان کنونی است از طریق تخصیص منابع سرمایه های کافی امکان پذیر است بنابراین بی مناسبت نیست که در فرآیند توسعه اقتصادی بسیاری از نظرات بر ضرورت تشکیل سرمایه و چگونگی تامین آن مبتنی است. در اقتصاد کشور ایران به طور کلی موضوع سرمایه و سرمایه گذاری به دلیل وابستگی شدید کشور به درآمدهای نفتی و بی ثباتی قیمت آن همواره با مشکلات فراوانی همراه بوده است و محدودیت های اجرایی و حقوقی نیز بر شدت این محدوده ها افزوده است (رستم آبادی و همکاران، 1390). از طرفی بخش کشاورزی ایران به عنوان اصیل ترین منبع تامین درآمد مردم، علیرغم تاثیرات شدیدی که بر متغیرهای عمده ای نظیر رشد اقتصادی، اشتغال، امنیت غذایی و تامین نیازهای مصرفی خانوارهای ایرانی، به دلیل وابستگی بیش از حد بودجه دولت به نفت و سهم بالای این عامل در درآمدهای دولتی، می رود که به فراموشی سپرده شود. لذا تامین سرمایه یکی از مهمترین چالش های حال حاضر کشاورزی ایران قلمداد می شود و با توجه به اهمیت بخش کشاورزی در رشد و توسعه ی اقتصادی و توان و قدرت سرمایه در افزایش تولید محصولات کشاورزی و توسعه ی این بخش، چگونگی سرمایه گذاری در آن از اهمیت ویژه ای برخوردار است (باقری و کرمی، 1383). سرمایه در فرآیند توسعه ی اقتصادی از عامل های کلیدی به شمار می رود و به عنوان محدودترین عامل تولید در کشاورزی، از اهمیت بالایی برخوردار است. لزوم سرمایه گذاری در بخش کشاورزی و افزایش موجودی سرمایه ی این بخش به دلیل کاربر بودن فعالیت های کشاورزی در ایران و توانایی این بخش در ایجاد فرصت های شغلی و جذب بیکاران انکارناپذیر است. زیرا افزایش سرمایه گذاری در بخش کشاورزی افزون بر ایجاد مشاغل جدید و کاهش نرخ بیکاری در کشور، درآمد کشاورزان را نیز افزایش می دهد و از این راه مهاجرت آنها به شهرها کاهش می یابد و توزیع درآمد نیز بهبود می بخشد (شکری و همکاران، 1388). همچنین، با توجه به ارتباطات پسین بسیار قوی بخش کشاورزی با سایر بخش های اقتصادی کشور، افزایش در سرمایه گذاری این بخش، باعث تسریع در رشد اقتصادی شده و به گونه ی غیر مستقیم به رشد و توسعه ی کشور و افزایش اشتغال کمک می کند (امینی و فلیحی، 1377). مطالعات زیادی در مورد عامل های موثر بر سرمایه گذاری در بخش کشاورزی ایران و جهان صورت گرفته است (شکری و همکاران، 1388).

2-روش ها

در اغلب کشورهای صنعتی، از لحاظ تامین اعتبار مالی برای فعالیت های ترویجی، می توان دو دوره مشخص نمود. یک دوره اولیه طولانی توسعه که در آن سازمان ها و خدمات ترویجی که تحت مدیریت و تامین مالی ساختار دولتی بوده و کل منابع و پرسنل آن از طریق وزارت کشاورزی تامین می گردید. در مرحله دوم توجهات بیشتر معطوف پیدا کردن راه های مختلف برای ایجاد نظام های ترویجی خودکفا و خودحامی از نظر مالی و مدیریتی بوده است. این مرحله به طور مشخص در این کشورها از نیمه دوم دهه هشتاد شروع گردیده است. عمده ترین دلیل گرایش به خصوصی سازی و تامین منابع مالی از طریق غیردولتی در این کشورها به مسایل و مشکلات مالی مربوط می شود (حسینی، 1377). برای ایجاد سازوکار تامین مالی، عناصر زیر باهم ترکیب می شوند (لشگرآرا و حسینی، 1384):

• کنشگران ذیربط: این کنشگران میتوانند با توجه به نقش هایی که دارند گروه بندی شوند:
• منابع مالی: (کمک دهندگان ملی و بین الملی، دستگاه های دولتی ملی، سازمان های دولتی محلی و نیز تولیدکنندگان انجمن های تولید و سازمان های تابعه بخش ها، شرکت های خصوصی).
• عرضه کنندگان خدمات ترویجی (تولیدکنندگان و تشکل های آنان، سازمان های تابعه بخش ها، جوامع محلی).
• بهره برداران غیرمستقیم (مصرف کننده ها، جامعه محلی، جامعه بین المللی).
• جریان سرمایه و خدمات: سرمایه ها به منظور مبادله خدمات و دیگر فعایت ها، مدام بین کنشگران و فعالان ذیربط در حرکت می باشند. سازوکار جمع آوری و تخصیص منابع مالی، از مقولات کلیدی در این رابطه بشمار می آید.
• شرایط تامین مالی: مقررات وشرایط حاکم بر چگونگی کسب منابع مالی، روش استفاده آن و نحوه ارتباط کنشگران درگیر و نهادهای ذیربط با یکدیگر هم به جریان سرمایه و خدمات وابسته هستند.
• محیط: هر نهاد یا تشکل ترویجی و به تبع آن هر سازوکار تامین کننده منابع مالی آن، در محیطی قرار دارد که خود از سیاست ها، موقعیت های اقتصادی، اجتماعی و کشاورزی، سطح و درجه تشکیل تولید، ظرفیت عرضه کنندگان خدمات ترویجی و غیره شکل گرفته است.

با توجه به مطالب فوق، عوامل زمینه ساز تامین مالی ترویج را می توان به قرار زیر برشمرد (لشگرآرا و حسینی، 1384):

• کارآمدی و اثربخشی پایین خدمات ترویجی:

ارایه خدمات با کیفیت مناسب یک پیش شرط اساسی برای اثربخشی است، اما باید توجه داشت که کیفیت به تنهایی نمی تواند اثربخشی را تضمین کند. کارآیی مستلزم آن است که خدمات ترویجی به اهداف کیفی و سودمندی خدمات در قالب یک هزینه قابل قبول نائل شود. این در حالی است که بسیاری از نظام های ترویجی موجود به کارآیی آن توجه نمی کنند.

• محدودیت های مالی:

اخیراً در کشورهای در حال توسعه بزرگترین بخش از خدمات ترویج در زمینه کشاورزی و مدیریت منابع طبیعی از طریق منابع دولتی تامین مالی می شود. این موضوع هم برای خدمات ترویج دولتی و هم برای سازمان های غیردولتی و انجمن های تولیدکنندگان صدق می کند.

• تحولات در سیاست ها:

در بسیاری از کشورهای در حال توسعه تحولات سیاسی گوناگونی روی امرار معاش روستاییان و نظام های کاربری زمین اثر می گذارد. در این کشورها مرتباً نقش دولت مورد بازنگری قرار می گیرد.تمرکز زدایی، آزادسازی، خصوصی سازی و مردم سالاری سمت و سوهای کلیدی در این فرآیند هستند. این تغییرات سیاسی بر ترویج کشاورزی نیز اثر می گذارند. در تامین مالی ترویج بحث اصلی این است که چه کسی باید هزینه های خدمات ترویجی را پرداخت کند؟ آیا این وظیفه دولت، کشاورزان و یا شرکت های خصوصی غیرانتفاعی است؟ در ارتباط با گروه هدف و بازیافت هزینه ها، بخش دولتی وظیفه اصلی را در تهیه منابع مالی ایفا میکند (اومالی و نین جر، 1377).

• چالش های فراروی سازوکارهای جدید تامین منابع مالی:

هدف اولیه این چهارچوب عمومی در خصوص تامین منابع مالی ترویج، ارایه سازوکارهایی که هزینه های دولتی را از طریق جبران هزینه کاهش می دهد نیست، بلکه طراحی سازوکارهای تامین مالی به روشی است که:

• خدمات موثر و تقاضا محور را تضمین کند.
• ارباب رجوع و دیگر ذینفعان، به ویژه آنهایی را که صدایشان شنیده نمی شود، توانمند سازد.
• ایده تشکیل بازاری از عرضه کنندگان گوناگون در حوزه خدمات ترویجی را تقویت کند.
• در زمینه عملیات کاربری اراضی، روش هایی را ترویج کند که پایداری محیط زیست را حفظ کنند.
• به امنیت معیشتی فقرا کمک کنند و مانع از به حاشیه راندن گروه های آسیب پذیر شود.

3-یافته ها

طی سه دهه گذشته سهم بخش کشاورزی ایران از ارزش افزوده کل به طور متوسط حدود سیزده درصد و سهم آن از تشکیل سرمایه ناخالص کل بطور متوسط حدود چهار درصد بوده است. علیرغم افزایش سهم و اهمیت بخش کشاورزی در اقتصاد کشور در دوره یاد شده به دو برابر، نسبت سرمایه ناخالص به ارزش افزوده در این بخش به نصف کاهش یافته است. با وجود تمام محدودیت های آب و خاک کشور بخش کشاورزی آنقدر توانمند است که با سرمایه گذاری مناسب میتواند حرف اول را در منطقه و در دنیا بزند. وضعیت فعلی بخش کشاورزی کشور، پتانسیل خوبی برای رشد اقتصاد کشور دارد. با توجه به توانبالای بخش کشاورزی در تولید، لازم است به آن سمت و سوی مناسبی داده شود تا سهم خود را از تولید ناخالص ملی و ارزش افزوده کل کشور بالا ببرد و برای رشد اقتصاد کشور مفید واقع بشود. به عنوان اصلی ترین اسباب بعد از برنامه ریزی، تامین مالی با ایجاد سرمایه کافی برای تحقق این ایده ها بسیار اهمیت دارد.

در اقتصاد ایران بنگاه ها عموماً در تامین سرمایه خود به بانک ها متکی هستند اما، در حال حاضر در کنار بانک ها، لازم است روش هی نوینی برای تامین مالی پروژه ها بکار گرفته شود تا به عنوان یک راهکار در راستای حل مشکل تامین سرمایه، ایفای نقش کند. بازارهای مالی و پولی می توانند منابع اعتباری لازم برای فعالیت های مختلف اقتصادی بخش کشاورزی را تامین کنند. طبق آخرین آمار، حدود هفتاد و شش درصد تامین مالی کشاورزی از منابع رسمی شامل بانک کشاورزی، تعاونی های روستایی و بانک های روستایی است و بیست و چهار درصد دیگر از طریق منابع غیررسمی شامل صندوق های قرض الحسنه، کاسبان محل و … تامین می شود. این شیوه تامین مالی که عمدتاً با کمک های مالی و یارانه های دولتی همراه است، کارآیی بسیار ضعیفی دارد و باید گفت نه تنها برای بانک ها بلکه برای کشاورزان نیز توجیه اقتصادی لازم را ندارد. اما، اصلی ترین مشکل این شیوه را میتوان عدم کنترل و نظارت وام ها و یارانه های اعطایی دانست که باعث شده است این حمایت های مالی در رشد و تکنولوژی و افزایش دانش کشاورزی تاثیری نداشته باشد.

یکی از شیوه هایی که کشورهی در حال توسعه استفاده می کنند، انتشار اوراق بهادار است که می تواند منبع مکملی در کنار تامین مالی بانکی باشد. اوراق بهادار کشاورزی و وجود عقود اسلامی مزارعه و مساقات در این زمینه، می تواند مشکل تامین مالی بخش کشاورزی را حل کرده و نقدینگی لازم را در این زمینه ایجاد کند.

تامین مالی جمعی نیز روشی دیگری است که در آن، جمعی از افراد علاقه مند به یک حوزه، به منظور تامین وجوه مورد نیاز برای راه اندازی یک پروژه جدید، حمایت از کسب و کارهای نوپا و حتی مشارکت در فعالیت های خیریه، اقدام به تجمیع منابع مالی خُرد می کنند. در واقع از آن می توان به عنوان روش نوینی در تجهیز منابع و تخصیص آن در تامین مالی بخش خصوصی نام برد که میتواند در بسیاری از موارد راهگشای بنگاه های تازه تاسیس و یا بنگاه هایی که به دنبال راه اندازی طرح های توسعه ای هستند، باشد. هرچند این روش تامین سرمایه در کشور ما در آغاز راه قرار دارد و هنوز خلاء های قانونی در این رابطه بشدت احساس می شود. و همچنین توجه به تامین مالی خارجی و جذب سرمایه گذاری خارجی برای بخش کشاورزی است چرا که روش سرمایه گذاری مستقیم خارجی یکی از بهترین روش های تامین مالی است. هر چند برخی از کارشناسان معایب و اشکالاتی برای این روش متصور هستند، اما وجود آثار مثبت فراوان آن نظیر دسترسی به بازارهای صادراتی جدید، ارتقای سطح رقابت پذیری،انتقال دانش فنی و مدیریتی به بنگاه میزبان و ایجاد امنیت اقتصادی این روش را تبدیل به یکی از بهترین روش های تامین مالی کرده است. البته لازم به ذکر است که بکارگیری این روش ها در کنار منابع بانکی است.

در کل میتوان تامین مالی شرکت ها را در دو قالب تامین مالی کوتاه مدت و بلند مدت تقسیم نمود. تامین مالی کوتاه مدت شامل اعتبار تجاری، اعتبار بانکی، تامین مالی از طریق اوراق تجاری، تامین مالی حساب های دریافتنی، کاربرد وثیقه در تامین مالی کوتاه مدت، تامین مالی موجودی کالا و معامله پوششی برای کاهش ریسک استقراض است. تامین مالی کوتاه مدت در دسترس ترین شکل تامین مالی می باشد. تامین مالی بلند مدت نیز شامل بازارهای سرمایه، بانکداری سرمایه گذاری، بدهی بلند مدت و تامین مالی اجاره بلند مدت، تامین مالی سهام عادی و ممتاز، سیاست تقسیم سود و سود انباشته و همچنین اوراق قابل تبدیل، حق خریدها و مشتقات است.

از طرفی در راستای تقویت و ارتقاء دانش مالی و سرمایه گذاری در بخش کشاورزی، میتوان به تشویق و حمایت از ایجاد واحدهای بزرگ کشاورزی پرداخت، چرا که ایجاد واحدهای بزرگ کشاورزی امکان آموزش و ارتقاء دانش کشاورزان را کمک میکند و به تامین مالی فعالیت های کشاورزی از طریق روش های نوینی که به آنها اشاره شد، مهیا می سازد. همچنین میتوان با اجرای اصلاحات سیاسی و بخشی به منظور ایجاد فرصت های سرمایه گذاری سودآور و حذف کنترل های قیمتی محصولات کشاورزی و غذایی و همتراز کردن قیمت های نهاده-ستاده با قیمت های بین المللی به این امر کمک کرد.

4-نتیجه گیری

بخش کشاورزی به عنوان یکی از بخش های کلیدی در تولید، اشتغال و کسب درآمد در کشور می باشد ولی با این وجود میزان تشکیل سرمایه در این بخش در مقایسه با ظرفیت های موجود در بخش کشاورزی و نیز در مقایسه با سایر بخش های اقتصادی مطلوب ارزیابی نمی شود. بخشی از این مشکل اساساً ناشی از ساختار تامین مالی در این بخش و فرآیندهای تامین مالی مربوطه می باشد و از این منظر اتخاذ رویکرد مناسبی جهت بهبود ساختارها و فرآیندهای تامین مالی در بخش کشاورزی حائز اهمیت می باشد. یکی از موانع اساسی سرمایه گذاری در بخش کشاورزی ایران، توسعه نیافتگی نهادها و بازارهای مالی کشاورزی و فقدان ابزارهای مالی مناسب جهت تامین مالی این بخش است. فقدان بازار مالی کارآمد برای بخش کشاورزی و ناتوانی آنها در تامین منابع مورد نیاز سرمایه گذاری، روند توسعه این بخش را کند نموده است، لذا در همین راستا سرمایه گذاران با بکارگیری صاحب نظران، ایده پردازان، متخصصان و مشاوران خبره اقتصادی کشاورزی بایستی به تشریح مسائل و چالشها و ارائه راهکارهایی در حوزه تامین مالی و سرمایه گذاری در بخش کشاورزی بپردازند تا از این طریق، همسو با منافع ملی و بکارگیری امکاناتی که دولت در اختیار قرار می دهد، قدم های خوبی را بتوان در رفع موانع سرمایه گذاری در بخش کشاورزی برداشت.

مراجع

• امینی، علیرضا؛ فلیحی، نعمت؛ (1377). بررسی وضعیت سرمایه گذاری در بخش کشاورزی ایران. مجله برنامه و بودجه. شماره 33. صفحات 119-95.
• اومالی، دینا؛ نین جر، دی؛ (1377). ترویج کشاورزی خصوصی و دولتی: شرکا یا رقیبان. (ترجمه: امیرحسین علی بیگی و کیومرث زرافشانی). ماهنامه جهاد، سال هیجدهم، شماره 209-208.
• باقری، م؛ کرمی، آ. (1383). بررسی رابطه باند مدت و کوتاه مدت تورم و اعتبارات با سرمایه گذاری خصوصی در بخش کشاورزی. مجموعه مقالات همایش کشاورزی و توسعه ملی.
• حسینی، سیدمحمود؛ (1377). گرایش های نوین جهانی در خصوصی سازی و تعدیل هزینه های ترویج کشاورزی. مجموعه مقالات اولین سمینار ترویج منابع طبیعی، امور دام و آبزیان. جلد1.
• رستم آبادی، حسین؛ باتمانی، محمدامین؛ سمیعی، کامران؛ (1390). اهمیت سرمایه گذاری و تامین منابع مالی در بخش کشاورزی. همایش ملی مدیریت کشاورزی.
• شکری، الهام؛ شاهنوشی، ناصر؛ محمدزاده، رویا؛ آذرین فر، یداله؛ (1388). عامل های موثر بر سرمایه گذاری در بخش کشاورزی ایران. مجله تحقیقات اقتصاد کشاورزی. جلد1. شماره2.
• لشگرآرا، فرهاد؛ حسینی، سیدمحمود؛ (1384). تامین مالی در ترویج کشاورزی. جهاد. سال بیست و پنجم. شماره 267.
• Amini, Alireza. Falihi,nemat. (1998). Investigating the investment situation in Iran’s agricultural sector. Journal of Planning and Budgeting. No. 33. Pages 119-95.
• Bagheri, M. Karami, A. (2004). Investigating the relationship between long-term and short-term inflation and credit with private investment in agriculture. Proceedings of the National Conference on Agriculture and Development.
• Hossini, Seyedmahmod. (1998). New global trends in privatization and adjustment of agricultural extension costs. Proceedings of the first seminar on the promotion of natural resources, livestock and aquaculture. volume 1.
• Lashgarara, Farhad. Hossini, Seyedmahmod. (2005). Financing in agricultural promotion. Jihad. Twenty-fifth year. No. 267.
• Omali, Dina. Ninjer, Dey. (1998). Promoting private and public agriculture: partners or competitors. (Translation: Amir Hossein Ali Beigi and Kiomars Zarafshani). Jihad Monthly, 18th year, No. 209-208.
• Rostam abadi, Hossin. Batmani, Mohamad amin. Samiee, Kamran. (2011). The importance of investment and financing in the agricultural sector. National Conference on Agricultural Management.
• Shokri, elham. Shahnoshi, Naser. Mohamad zadeh, Roya. Azarinfar, Yadolah. (2009). Factors affecting investment in Iran’s agricultural sector. Journal of Agricultural Economics Research. volume 1. Number 2.

National Financing Conference: A Platform for Production Prosperity

Investigating how to finance development and employment in the agricultural sector

1.Ebrahim Payandeh najaf abadi (Chairman of the Board of the Successful Business World Institute)

2.Donya Ain ali varnos faderani (CEO of Successful Business World Institute)

Abstract:

This study aims to investigate how to finance development and employment in the agricultural sector. The method of data collection is the method of document mining and referring to databases and the method of data analysis is inferential. The results of this study show that the agricultural sector plays an effective role in the structural transformation of each country to move faster towards development. In any case, the development of the agricultural sector is a precondition for the economic development of the country, and until the obstacles to the development of this sector are removed, other sectors will not achieve prosperity, growth and development, so investment in this sector should be increased. Due to the fact that farmers do not have the ability to purchase new inputs and technologies such as irrigation machinery and systems due to lack of sufficient capital, so they need another source to be able to provide the necessary facilities to change technology for agriculture. Therefore, ways of financing in the agricultural sector are important.

Keywords: Financing, agricultural development, job creation in agriculture.